april 2016
DE OORLOG ZO DICHTBIJ
Ronkend kwamen twee Duitse legervoertuigen over de Overdiemerweg gereden. Strak voor zich uit keken de soldaten in de open bak, het geweer rechtop tussen de benen. Bakker Jan Smit uit Geinbrug, die daar net zijn broodwijk liep, zag tussen hen vijf jonge mannen in burger. De auto's stopten even verderop waar de weg onder het spoor doorging. Twee soldaten sprongen van de wagen en sommeerden Jan mee te komen. Intussen waren de vijf op een rij bij het talud van de spoordijk gezet. De Duitsers stelden zich tegenover hen op. De bakker voorvoelde wat er komen ging en draaide zich om. Maar onmiddellijk snauwde de aanwezige officier dat hij moest blijven kijken. Het salvo klonk en de mannen vielen neer....
Het was 17 december 1944. Twee dagen eerder hadden Amsterdamse leden van de landelijke knokploegen de spoorbrug over de Diemerplas gesaboteerd, zodat er enige tijd geen treinen voor de Duitse oorlogvoering konden rijden. Steevast werden er na dit soort acties van het verzet vijf mensen gefusilleerd. Meestal waren dit gevangenen die vast zaten wegens illegale activiteiten. Zij stonden op een lijst "Todeskandidaten" waarvan generaal Rauter er dan vijf selecteerde.
Als je vanaf de Lange Stammerdijk de Overdiemerweg oprijdt en onder het spoor door gaat, zie je meteen links na het viaduct het monument voor die vijf gevallenen; de jongste 18 de oudste 37. (zie foto) Ga je aan het eind van de Lange Stammerdijk rechtsaf de Muiderweg op dan zie je na een paar honderd meter, links, nog een monument. Ook hierop de namen van 5 mannen die neergeschoten zijn door de Duitsers. Dit was als represaille voor een bom die het verzet had laten ontploffen op 5 januari 1945, onder het spoorwegviaduct.
Als je, niet zo lang geleden, over de kanaaldijk richting Diemen fietste, passeerde je na de spoorbrug een landgoed: Betlem, een uitgebreide stoeterij. Nu is het een kale vlakte deels opgeslokt door de nieuwe bocht van de A9. Hier richtten de Duitsers in mei 1942 een werkkamp in voor 300 joodse mannen. Zij moesten de kanaaldijk verhogen en egaliseren. In het weekend mochten ze naar huis en liepen dan over de Muiderstraatweg naar de stad. Op 2 oktober van dat jaar omsingelden soldaten het kamp en werden de mannen per boot afgevoerd. Ook hun families waren inmiddels opgepakt en naar het concentratiekamp gebracht.
Op vrijdag 15 april om 11.00 uur herdenken we op onze begraafplaats, en ook op 4 mei landelijk, weer de oorlogslachtoffers. Voor oude Weesperkarspelaars zijn bovenstaande gebeurtenissen waarschijnlijk nog heel levend in hun herinnering. Helaas zijn dergelijke voorvallen overal op de wereld aan de orde van de dag. Maar laat dat ons niet onverschillig maken!
Tjark Keijzer
